هنوز سخنان شیرین و كودكانه حافظ قرآن 'محمدحسین طباطبایی' را به یاد داریم كه همچون یك سخنران و دانشمند توانا با بیان روایات و احادیث، نكات قرآنی را بیان می كرد. هنوز انگشت به دهان ماندن برخی سران كشورهای عربی و دانشمندان مسلمان را از یاد نبرده ایم كه می گفتند چگونه یك كودك شش هفت ساله با این تسلط و آمادگی به پرسش های مختلف حاضران با زبان قرآن پاسخ می دهد.

شاید اگر بخواهیم شاهكارهای نخبه قرآنی را در زمینه های مختلف معرفی كنیم، از طرح موضوع اصلی دور شویم ولی كافی است به تحولی كه در سال های اخیر در زمینه حفظ و قرائت قرآن در نقاط دور و نزدیك كشور ایجاد شده توجهی كنیم و آنگاه متوجه تاثیرگذاری نخبگان قرآنی در داخل و خارج كشور می شویم.

یكی از این استعدادهای درخشان در زمینه حفظ قرآن 'محمد مهدی حق گویان' است، حافظی كه به 62 روش قرآن را از حفظ تلاوت می كند.

این نوجوان 15 ساله به نوشته یكی از رسانه های قرآنی نخستین حافظ قرآن كریم با توانایی قرائت به 62 روش در جهان است و حق گویان با این كار خود سبك های متنوعی را برای تلاوت قرآن ابداع كرده است.

این حافظ نوجوان می گوید: برای تلاوت قرآن سبك های متنوعی وجود دارد كه حافظ قرآن، بر اساس میزان تسلط خود بر قرآن برای تلاوت آیات الهی بهره می برد.

یكی از روش های حق گویان این است كه اگر شماره یك صفحه از قرآن ذكر شود، او می تواند اولین یا آخرین كلمه هر صفحه را تا آخر قرآن یا به سمت اول قرآن تلاوت كند.

یكی دیگر از روش های وی این است كه در پاسخ به سوال علاقه مندان مبنی بر جایگاه یك كلمه از قرآن كه مشابهی ندارد، می تواند نام سوره، شماره صفحه، شماره آیه، شماره جزء، مكی یا مدنی بودن سوره، اینكه سوره از چه صفحه ای شروع و به چه صفحه ای ختم می شود، كلمه در كدام قسمت صفحه قرار دارد و اولین آیه آن صفحه چیست، این كلمه چندمین كلمه آن آیه است و سایر موارد را بیان كند. .

تلاوت بر اساس رئوس (ابتدای صفحه) قرآن نیز یكی از روش های این حافظ قرآن است و هرچند به گفته او، دیگران نیز این روش را به كار بسته اند اما روش حق گویان امتیازاتی بر سایر حافظان قرآن دارد. در این روش، وی در پاسخ به یك كلمه از قرآن می تواند پشت سر هم كلمات قبل از آن كلمه را تلاوت كند. یعنی از چپ به راست و یا از پایین به بالای صفحه بخواند.

هرچند حق گویان روش های متنوعی برای پاسخ دادن به سوالات قرآنی دارد اما تاكید می كند كه وظیفه همه مسلمانان، عمل كردن به دستورهای قرآن است و این كه خداوند فرموده در قرآن تدبر كنید و به آن عمل كنید.

بیشتر قریب به یقین كسانی كه در زمینه های قرآنی فعالیت می كنند، یادگیری روخوانی و تلاوت قرآن و همچنین حفظ كتاب الهی را مقدمه ای برای فهم و درك آیات الهی دانسته كه این درك و فهم نیز مقدمه ای برای عمل كردن به احكام و دستورهای الهی است.

بر همین اساس، هرچند برخی از روش هایی كه حافظان قرآن ارائه می كنند، جالب و جذاب است اما نباید آن را الگویی برای همه دانست و این روش ها را برای همگان توصیه كرد. زیرا این روش ها، نبوغ و استعدادهای خاصی را می طلبد كه همه علاقمندان، توانایی آن را ندارند.

به عنوان نمونه روش 'حفظ اشاره ای' كه از زمان محمدحسین طباطبایی آغاز شد، شیوه ای است كه هر كودك و نوجوانی نمی تواند آن را اجرا كند و ممكن است در طول حفظ قرآن مشكلاتی برای آنان بوجود آید.

همچنین روش هایی كه حق گویان، حافظ نوجوان قرآن ابداع كرده است برای تمام علاقمندان به حفظ قرآن مناسب نیست. چون كسانی كه بتوانند این گونه قرآن را حفظ كنند، بسیار محدود و انگشت شمار هستند.

از طرف دیگر در قرآن كه به فرموده ائمه معصومین (ع) دریایی است كه عمق آن بی نهایت و نامحدود است، نكات و مطالبی وجود دارد كه حافظان و قاریان قرآن بایستی در یادگیری آن تلاش كنند. به همین دلیل بسیاری از اساتید قرآنی پرداختن به روش های مختلف و متنوع را برای همه جایز نمی دانند.

در اینجا توصیه رهبر معظم انقلاب به جامعه قرآن را یادآور می شوم كه معظم له در سال 73 ضمن تجلیل از كارهای انجام شده در زمینه حفظ قرآن از برخی روش های حفظ قرآن كریم انتقاد كردند.

ایشان فرمودند: ذهن این بچه‏ها را با اعداد رایانه‏اي پر نكنید. ما چه كار داریم كه فلان سوره چند حرف دارد؟ روزگاري این‏ گونه مسائل لازم بود. روزگاري كه خوف تحریف وجود داشت، لازم بود عدد كلمات و عدد حروف، محفوظ باشد. امروز قرآن، هزاران چاپ شده است. چه كسي جرأت دارد یك حرف از قرآن، كم یا زیاد كند؟ این كارها امروز لازم نیست.

حضرت آیت الله خامنه ای سفارش كردند تا به جای استفاده از این نوع روش ها، شیوه هایی به كودكان آموزش داده شود كه در فهم آیات قرآن تاثیرگذار باشد و نكات لازم و مفیدی بیان شود كه ذهن كودكان را به فهم مفاهیم قرآن نزدیك ‏كند.

یكی دیگر از مطالب مهم در زمینه حفظ قرآن این است كه یك علاقه مند به حفظ قرآن در طول چه مدتی قرآن را حفظ كند. برخی از موسسات حفظ قرآن برای تبلیغ و جذب مخاطبان قرآنی، مدعی تربیت حافظان قرآنی در مدت كوتاهی مثلا یك یا دو سال هستند و آن را جزو افتخارات خود می دانند.

متاسفانه مدت زمانی كه یك حافظ قرآن، آیات كتاب الهی را به ذهن می سپرد، به عنوان یكی از ملاك های حفظ قرار گرفته است و هر اندازه كه زمان حفظ كمتر باشد، ارزش حافظ قرآن نیز در جامعه بیشتر تلقی می شود در حالی كه استعدادها و قابلیت های افراد با هم تفاوت داشته و نمی توان معیار ثابتی را در این زمینه ارائه داد.

بنابر این نباید یك حافظ قرآن را كه در طول یك یا چند سال آیات الهی را به حافظه خود سپرده با حافظی كه در طول 10 سال قرآن كریم را حفظ كرده، مقایسه كرد. زیرا در روایات نیز به این موضوع اشاره شده و آمده است كه پاداش كسی كه از حافظه ضعیفی برخوردار است و قرآن در مدت طولانی حفظ می كند، چند برابر آن كسی است از حافظه قوی برخوردار بوده و سریع قرآن را به حافظه می سپرد.

از طرف دیگر كسی كه قرآن را در مدتی كوتاه حفظ می كند، طبیعی است كه محفوظات چنین حافظی از ثبات كمتری برخوردار بوده و اگر به صورت مستمر، آیات قرآن را مرور نكند به زودی محفوظات خود را از دست خواهد داد در حالی كه فردی كه با تامل و حوصله به حفظ قرآن می پردازد، محفوظاتی با ثبات خواهد داشت و احتمال فراموشی آیات نیز در چنین حافظی كمتر است.

نكته مهم در این مساله همان تذكری است كه رهبر انقلاب بر آن تاكید داشتند، یعنی آموزش حفظ قرآن به كودكان با گرایش به فهم و یادگیری مفاهیم قرآن. طبیعی است كه حفظ كردن قرآن در مدت كوتاه و سریع برخلاف فهم و یادگیری حافظ قرآن است. چون تمام تلاش چنین حافظی این است كه هر چه سریعتر قرآن را حفظ كند و لذا از درك و فهم آیات الهی و نكات قرآنی غافل می ماند.

در اینجا وظیفه اساتید حفظ دو چندان می شود. چون این اساتید و حافظان قرآن ضمن استعدادیابی علاقه مندان به حفظ، بایستی مفاهیم قرآنی را به روش های مختلف به كودكان آموزش دهند.

بنابر این همانگونه كه امیرالمومنین (ع) در قرائت قرآن سفارش كردند كه نباید تلاش خود را بر تمام كردن سوره بگذارید، در موضوع حفظ قرآن نیز هر چند برای برخی از حافظان قرآن می توان ملاك های زمانی تعیین كرد ولی حافظان قرآن ضمن تلاش و مداومت بر حفظ قرآن، هم و غم خود را بر این اساس قرار ندهند كه چه زمانی حفظ آنان به پایان می رسد.

مروری بر سخنان سال گذشته رهبر معظم انقلاب مبنی بر تربیت 10 میلیون حافظ قرآن، اهمیت بررسی روش های حفظ قرآن را دو چندان می كند و برخی از كارشناسان و اساتید قرآنی بر ضرورت پرهیز از شتاب زدگی در تربیت حافظان قرآن تاكید دارند.

این كارشناسان معتقدند برنامه ریزی برای تربیت حافظان قرآنی در یك زمان بندی طولانی مانند 10 یا 20 ساله ضروری است و نباید انتظار داشت كه در طول چند سال این سفارش رهبر انقلاب در كشور محقق شود.

از: محمدرضا جعفرملك

فراهنگ**1003**